"'Het is gebeurd': Haalt Algemeen Nederlands de finale?"

De schrijfster is erin geslaagd op een spitsvondige manier, spelend met taal, de plaats van standaardtaal en dialecten in de huidige tijdsgeest weer te geven. AN suggereert dat dialecten bestaan dankzij haar: het Algemeen Nederlands. We weten ondertussen dat dit historisch gezien niet juist is. Dialecten zijn de bron, de oorsprong. Het zijn waarachtige taalsystemen die lang voor het ontstaan van de standaardtaal gebruikt werden. 

Dit zegt echter veel over de machtsverhoudingen tussen beiden. Algemeen Nederlands bezit institutionele macht, terwijl dialecten vooral over culturele macht beschikken. Hoewel dialecten in de column schitteren als publiekslievelingen – rebels, populair, vol flair – moeten we erkennen dat die culturele macht niet automatisch gelijkstaat aan politieke of structurele macht. Integendeel: in het huidige politieke klimaat lijken er vooral klappen te vallen aan de culturele kant. In haar begrotingsakkoord van 2025 bespaarde de Vlaamse Regering ongeveer €23 miljoen op de cultuursector. 

Terug naar de heerlijk vermakelijke quizavond. Taal is niet neutraal. Elke taalvariant draagt bij aan wie iemand is en weerspiegelt een deel van zijn of haar identiteit. De schrijfster stelt AN voor als houterig beleefd, correct en weinig spontaan. De West-Vlaming, trots op zijn dialect, komt warm en gemoedelijk over terwijl de Antwerpenaar – hoe kan het ook anders – zelfverzekerd, arrogant maar ook onmetelijk charismatisch voorgesteld wordt. De drie varianten botsen in de quiz maar samen vormen ze een aanzienlijk onderdeel van het kleurrijke taallandschap waarover Vlaanderen beschikt. 

De eerlijkheid gebiedt me te vertellen dat ikzelf weinig voeling heb met dialecten. Ik kan ervan genieten om West- en Oost-Vlamingen op allerhande media aan het woord te horen: het heeft iets heerlijk ontwapenends, terwijl het Limburgs dichter bij de oud-Nederlandse klanken blijven en hierdoor verstaanbaarder is. De sprekers van dit dialect klinken zacht en melodisch. Ik besef dat ik met mijn volgende uitspraak het risico loop enkelingen tegen het hoofd te stoten, maar toch ga ik me eraan wagen: het Antwerpse accent heeft voor mij een staccato, ongepolijste karakter dat brutaal kan overkomen. Hoe karaktervol het ook klinkt, het resoneert niet met mijn voorkeur.

Thuis hoorde ik van jongs af aan vooral Algemeen Nederlands, omdat een van beide ouders het Nederlands pas later machtig werd. Het werd vanzelf de taal die de kamers vulde – helder en vertrouwd. Tijdens mijn jeugd kwam ik nauwelijks met dialect in contact, op mijn moeder na, die af en toe met haar zussen in het dialect van het dorp waar ze opgroeide verviel. Het leek toen voor mij net of ze plots van een andere planeet kwam, met klanken en tonen die niet helemaal bij haar leken te passen. Met vrienden maak ik moeiteloos de overstap naar een plaatselijke tussentaal, maar die voelt meer als een samenspel tussen een volwaardig dialect en een variant van het Algemeen Nederlands. Soms betrap ik mezelf erop dat ik, wanneer iemand in mijn gezin een dialectwoord gebruikt, de neiging heb om hen te verbeteren. Niet uit principe, maar omdat het stukje AN in mijn identiteit graag alles helder houdt wat ik van kindsbeen af gewend ben.

Zoals ik hierboven aanhaalde, benadrukt het stuk het belang van taal voor iemands identiteit. Dialecten worden gezien als minder correct maar warm en uit het hart. Ze dragen het karakter van een gemeenschap in zich en zijn authentiek. En wie wil dat nu niet zijn? Betekent dat dan dat we allemaal dialect moeten spreken? Wat is authenticiteit eigenlijk, anders dan dicht bij jezelf blijven? In dat geval houdt dat voor mij in dat het vertrouwde, soms wat saaie Algemeen Nederlands altijd mijn anker zal blijven – helder, constant, vertrouwd. Ondanks alles is het Algemeen Nederlands de gedeelde basis om elkaar te begrijpen. Sterker nog, de beheersing van Standaardnederlands blijkt invloed te hebben op ongelijkheid: mensen die minder taalvaardig zijn, lopen een groter risico op onderwijsachterstand en zien hun kansen op de arbeidsmarkt afnemen.

Toch ontdek ik steeds meer de magie van dialecten. Ze dragen de oorsprong van onze taal in zich, met klanken en ritmes die leven en generaties verbinden. Ze zijn rauw en oprecht, en verdienen het om gezien, gehoord en gewaardeerd te worden. 

Authentiek zijn gaat dus niet over kiezen tussen Algemeen Nederlands of dialect, maar over het omarmen van beiden: de vaste lijnen van het bekende en de sprankelende kleuren van het onverwachte, die samen de stem vormen van wie we zijn. Al kan ik niet anders dan kleur bekennen en toegeven dat, hoe stijf AN ook is, mijn lichte voorkeur naar haar uitgaat.

Root for the so-called underdog.

Link naar het artikel door Tijdschrift Over Taal: https://overtaal.be/2025/02/algemeen-nederlands-antwerps-west-vlaams-column/